ਕਸ਼ਮੀਰ ਸੰਕਟ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼: ਯੋਗਿੰਦਰ ਕੰਧਾਰੀ ਦੀ ਨਵੀਂ ਦਲੇਰਾਨਾ ਕਿਤਾਬ ਨੇ 1989-90 ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ ’ਤੇ ਮੁੜ ਛੇੜੀ ਬਹਿਸ
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ 8 ਜੂਨ ( ਰਣਜੀਤ ਧਾਲੀਵਾਲ ) : ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਦਰਦਨਾਕ ਅਧਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਇਨਸਰਜੈਂਸੀ: ਡੀਕਨਸਟਰਕਟਿੰਗ ਦ ਸਟੇਟ ਰਿਸਪਾਂਸ - 1989-90 ਰਿਵੀਜ਼ਿਟੇਡ ’ਤੇ ਇੱਕ ਸੋਚ-ਉਕਸਾਊ ਅਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਿਤਾਬ, ਜੋ ਕਰਨਲ (ਸੇਵਾਮੁਕਤ) ਯੋਗਿੰਦਰ ਕੰਧਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਗਈ ਹੈ, ਨੂੰ ਅੱਜ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਪ੍ਰੈਸ ਕਲੱਬ ਵਿਖੇ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਮਾਰੋਹ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਸਾਬਕਾ ਫੌਜ ਮੁਖੀ ਜਨਰਲ ਵੀ.ਪੀ. ਮਲਿਕ, ਪੀਵੀਐਸਐਮ, ਏਵੀਐਸਐਮ ਨੇ ਕੀਤੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਮਹਿਮਾਨ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਕ ਬੁਲਾਰੇ ਕਰਨਲ (ਸੇਵਾਮੁਕਤ) ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੀਮਾ ਸਨ। ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਵਹਾਈਟ ਫਾਲਕਨ ਪਬਲਿਸ਼ਿੰਗ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਕਾਊਂਟਰ ਇਨਸਰਜੈਂਸੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੌਰਾਨ ਹੋਏ ਸਿੱਧੇ ਤਜ਼ਰਬਿਆਂ, ਸੂਚਨਾ ਅਧਿਕਾਰ (ਆਰਟੀਆਈ) ਅਧੀਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਇੰਟਰਵਿਊਆਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ, ਕੰਧਾਰੀ ਦੀ ਕਿਤਾਬ 1989-90 ਦੀ ਇਨਸਰਜੈਂਸੀ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਬਿਰਤਾਂਤ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਰਾਜ ਦੀ ਅਯੋਗਤਾ, ਸੰਸਥਾਗਤ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ, ਖੁਫੀਆ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਖਲਾਅ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਿਤ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਵਿਸਥਾਪਨ ਹੋਇਆ - ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ ਆਧੁਨਿਕ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਸਫਲ ਨਸਲੀ ਸਫਾਈ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਮੁੱਖ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ, ਜਨਰਲ ਵੀ.ਪੀ. ਮਲਿਕ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ 1990 ਵਿੱਚ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨ ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਥਿਤੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿਉਂ ਢਹਿ ਗਈ? ‘ਕਸ਼ਮੀਰੀਅਤ’ ਦੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਛਾਣ ਕਿਵੇਂ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਤਾਂ ਦਾ ਪਲਾਇਨ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਥਾਂ ਇੱਕ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਇਸਲਾਮੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੇ ਕਿਵੇਂ ਲਈ? ਜਨਰਲ ਮਲਿਕ ਨੇ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨੀਤੀ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਇੰਟਰਵਿਊਆਂ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਖੋਜ ਸਮੱਗਰੀ ਰਾਹੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ, ‘ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਅਤੀਤ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰੋ।’ ‘ਕਸ਼ਮੀਰ ਇਨਸਰਜੈਂਸੀ’ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦਿਲਚਸਪ ਕਿਤਾਬ ਹੈ, ਜੋ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਅਤੇ ਕੱਲ੍ਹ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਬਕ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਮੌਕੇ ’ਤੇ ਬੋਲਦੇ ਹੋਏ ਕਰਨਲ ਚੀਮਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਇਸ ਬਗਾਵਤ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲਈ ਜਾਇਜ਼ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ। ਇਸ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਨੇ 1948 ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ। 13 ਅਗਸਤ 1948 ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਮਤਾ ਕਈ ਖਾਮੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। 1971 ਦੀ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਰਵਾਇਤੀ ਜੰਗ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭੁੱਟੋ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਲੈ ਕੇ, ਜਨਰਲ ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ ਨੇ ‘ਹਜ਼ਾਰ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਨਾਲ ਕਮਜ਼ੋਰ ਭਾਰਤ’ ਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਫੌਜੀ ਨੀਤੀ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਅਜੇ ਵੀ ਕਵੇਟਾ ਦੇ ਆਪਣੇ ਡਿਫੈਂਸ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਇਸਲਾਮੀ ਰਾਸ਼ਟਰ ਜੋ ਅੱਲ੍ਹਾ ਅਤੇ ਫੌਜ ’ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਸਰਵਉੱਚ ਮੰਨਦਾ ਹੈ, ਆਪਣੀ ਮੌਜੂਦਾ ਨੀਤੀ ਨਾਲ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇਗਾ।’’ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਾ ਸੰਚਾਲਨ ਰੇਣੂਕਾ ਧਰ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਸਮਝ ਨਾਲ ਸੰਭਾਲਿਆ। ਲੇਖਕ ਕਰਨਲ ਯੋਗਿੰਦਰ ਕੰਧਾਰੀ (ਸੇਵਾਮੁਕਤ) ਨੇ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖਣ ਪਿੱਛੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਇਮਾਨਦਾਰ ਅਤੇ ਤੱਥਾਂ ਨਾਲ ਮੁੜ ਜਾਂਚ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ। ਕਰਨਲ (ਸੇਵਾਮੁਕਤ) ਚਰਨਜੀਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਪਰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਮੀਖਿਆ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਪਤਨ, ਮੀਡੀਆ ਦੀ ਚੁੱਪੀ ਅਤੇ ਸੰਕਟ ਦੌਰਾਨ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਨਿਸ਼ਕਿਰਿਆ ਭੂਮਿਕਾ ਵਰਗੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਵਹਾਈਟ ਫਾਲਕਨ ਪਬਲਿਸ਼ਿੰਗ ਦੀ ਮੈਨੇਜਿੰਗ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਨਵਸਗਿਤ ਕੌਰ ਨੇ ਕਿਤਾਬ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ‘ਇਸਦੀ ਬੇਮਿਸਾਲ ਡੂੰਘਾਈ, ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਜ਼ਰੂਰੀਤਾ’ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਤਾਬ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਸੰਪਾਦਕੀ ਅਤੇ ਵਿਹਾਰਕ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਾਂਝਾ ਕੀਤਾ। ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਕਰਨਲ (ਸੇਵਾਮੁਕਤ) ਜਗਦੀਪ ਸਿੰਘ, ਕਰਨਲ (ਸੇਵਾਮੁਕਤ) ਰਮਨ ਕਪਿਲਾ (ਸੇਵਾਮੁਕਤ) ਅਤੇ ਦਿਨੇਸ਼ ਕਪਿਲਾ ਨੇ ਵੀ ਇਕੱਠ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਜੋ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨਾਲ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਅਤੇ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਜੋੜੀਆਂ। ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਨਾ ਤਾਂ ਸਨਸਨੀਖੇਜ਼ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਸਰਲ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਇਹ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਅਸੁਵਿਧਾਜਨਕ ਪਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਵਾਲਾਂ ਨਾਲ ਜੂਝਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੀ ਹੈ - ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਕਿਸਨੇ ਅਸਫਲ ਕੀਤਾ? ਇਸ ਦੁਖਾਂਤ ’ਤੇ ਕੋਈ ਸਮੂਹਿਕ ਆਤਮ-ਨਿਰੀਖਣ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ? ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਉਦਾਸੀਨਤਾ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੁਆਰਾ, ਕੰਧਾਰੀ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣੂ ਸੁਰਖੀਆਂ ਤੋਂ ਪਰੇ ਦੇਖਣ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਘਾਤ ਅਤੇ ਅਣਗਹਿਲੀ ਦੀਆਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਪਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਤਾਕੀਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਕਸ਼ਮੀਰ ਇਨਸਰਜੈਂਸੀ: ਸਟੇਟ ਡੀਕਨਸਟਰਕਟਿੰਗ ਦ ਰਿਸਪਾਂਸ - ਰੀਵਿਜ਼ੀਟਿੰਗ 1989-90 ਹੁਣ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਅਤੇ ਔਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ’ਤੇ ਉਪਲਬਧ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਨੀਤੀ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ, ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ, ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਮਕਾਲੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ।
Comments
Post a Comment